Чи тарихдин тIимил чирнавай чинрикай сад XIX виш йисуз ва XX виш йисан эвелра халкьдин кьула чирвилерни кIвенкIвечи фикирар чукIурунин месэла я. А чIавара чахъ и месэладихъ галаз мукьувай машгъул хьайи Къазанфарбег Зулфикъаров, Гьуьсейн бег Смугъулски, Гьасан эфенди Алкьвадари, Рагьимбег Абасэфендиев, Башир Султанов, Режеб Амирханов, Кьасумхуьруьн Султан, Абдулгьай Жалилов, Шагьрузат Султа­нова, Али Искендер Алкьвадарски, Абужа­фер Мамедов, Гьажибег Гьа­жибегов хьтин камалэгьлияр авай.

     Заз Абужафер Мамедовакай са кьве цIийи делил гъиз кIанзава. 1880-йисуз Кьасумхуьре дидедиз хьайи ва 1934-йисуз ина вичин дуьнья дегишарай А.Мамедов халкьдин кьула чирвилерни кIвенкIвечи фикирар чукIуруник, гьакIни диндин тушир мектебар арадал гъуник чIехи пай кутур кас я. Адакай рахадайла саки вири авторри Абу­жа­феран анжах 1911-йисуз Тифлисда чапдай акъатай «Куьре чIалан элифарни. ахпа гвяниз кIелдай жуз» ктаб мисал яз къалурда. Са гафни авачиз, им гзаф къиметлу, чи чIалан тарихда Усларан алфавитдалди туькIуьрнавай пуд лагьай ктаб я. Ина аялриз дидед чIал чирун патал жуьреба-жуьре темайрай кIелдай материалар, тапшуругъар, суалар, абурун жавабар, махар, гьикаяяр, мискIалар, бубайрин мисалар ганва.

     Абужафераз дидед чIал хьиз, урус, туьрк, араб чIаларни хъсандиз чидай. Ада гьатда а чIаларай са бязи шаиррин шиирарни лезги чIалаз элкъуьрнай. Абужафера и шиирар санал кIватIна чапдиз гьазурнай ва Тифлисда авай Къафкъаздин Чирвилерин Округдив вуганай. Амма вучиз ятIани ктаб чап хьанач. Идалай гъейри А.Мамедова алфавитни туькIуьрнай. Гьайиф хьи, и ктабдизни экв акунач.

     Ара датIана халкьдин кьула чирвилерни кIвенкIвечи фикирар чукIурай Абдужаферан къедалди гзафбуруз хабар авачир мад са ктабдикай лугьуз кIанзава. Садбуру 1911-йисал къведалди адан ктабар акъатайди туш лугьузва. Им дуьз фикир туш. 1905-йисуз адан лезги чIалал «Курани шерифдин  кене зикир авунавай канин муьжуьд пейгъамбардин ахвалайар йа» тIвар ганвай ктаб чапдай акъатнава. Тифлисда басма хьайи и кIватIал Усларан алфавитдалди кхьенва. Ина Къуръанда тIварар кьунвай 28 пайгъамбардикай гьикаяяр гьатнава. Къаф­къаздин Чирвилерин Округдин чIехидан буйругъдалди чапнавай и ктабдикай са кьадар вахтунда диндин тушир мектебрани менфят къачунай.